PwC constateert net als P+ dat het gemeentelijk inkoopbeleid op de schop moet, om sociale ondernemingen een kans te geven. Maar liefst 62 procent van de gemeenten houdt geen rekening met het aangepast aanbod van sociale ondernemers die catering of schoonmaakdiensten aanbieden. Dit staat in het PwC-rapport ‘Prille kansen’ dat is gebaseerd op onderzoek onder 102 gemeenten en 164 sociaal ondernemers.

De vraag om aandacht in de inkoop is nieuw voor gemeenten. Als er samenwerking is, dan is deze gebaseerd op andere ondersteuning. Uit het onderzoek van PwC blijkt dat 47 procent van de gemeenten instrumenten heeft om sociale ondernemingen te ondersteunen; 53 geeft aan die niet te hebben. Er worden drie vormen van ondersteuning genoemd: subsidies, advies en ondersteuning in natura. Bij subsidies valt te denken aan subsidies die voor startende ondernemingen worden uitgekeerd, subsidies die worden uitgekeerd voor ondernemingen die maatschappelijke waarde creëren of subsidies die worden uitgekeerd voor innovatieve ideeën in de stad.

Voor de begeleiding die door social enterprises wordt aangeboden aan mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt, is in veel gevallen ook financiering beschikbaar. Hiervoor kunnen vaak bestaande regelingen in het kader van arbeidsparticipatie worden gebruikt. P+ constateerde dat deze doorstroming vanuit de kaartenbak niet al te best verloopt.

Gemeentelijke subsidie krijgen is meestal iets wat van pas komt bij de opstart van een sociaal bedrijf. Slaagt de opzet, dan willen de sociale ondernemers normaal meedraaien als gegadigde en intekenen op overheidsopdrachten. Uit het onderzoek van PwC: “De sociale ondernemers reageren wisselend op deze vormen van ondersteuning. In de praktijk wordt het instrumentarium gemist om een sociale onderneming te ondersteunen in de verschillende fasen van ontwikkeling (lifecycle management). Een subsidie in de startfase/ proof-of-concept-fase wordt veelal wel gewaardeerd en kan een belangrijke impuls geven om de onderneming van de grond te krijgen. In deze fase gaat het erom het eerste idee te testen en verder uit te werken. Vervolgens is een goed bedrijfsplan ook heel belangrijk; in dat opzicht verschilt een sociale onderneming niet van een gewone startende ondernemer. De interviews bevestigen het beeld dat bestaande sociale ondernemers subsidies en ondersteuning waarderen in deze fase. Nadat de onderneming van de grond is gekomen, verkiezen sociale ondernemers de inkoop van hun producten en diensten vanuit de gemeente boven het ontvangen van subsidies en andere vormen van ondersteuning.”

Het onderzoek van PwC bevestigt ook de aandachtsgebieden waar heel wat sociale ondernemingen zich op richten. “Gemeenten kopen producten en diensten in die relevant kunnen zijn voor sociale ondernemingen, zoals onderhoud van de groenvoorziening, schoonmaak, afvalverwerking en het bedrijfsrestaurant. Uit ons onderzoek blijkt echter dat 62 procent van de gemeenten aangeeft bij inkoop geen rekening te houden met sociale ondernemingen; 38 procent geeft aan hier wel expliciet rekening mee te houden.”

P+ beschreef dat vanuit Amsterdam de suggestie komt om een centraal aanspreekpunt in te stellen, dat overzicht heeft over de verschillende gemeentelijke diensten die sociale ondernemingen raken. Het rapport van PwC laat zien dat het probleem landelijk is: “Binnen gemeenten loopt men er wel tegenaan dat bij de inkoop van een product het beschikbare budget afkomstig is van één afdeling, terwijl de maatschappelijke meerwaarde past bij het doel van een andere afdeling. Eigenlijk zou die afdeling dan moeten meebetalen aan het product, maar dat is in de praktijk vaak niet eenvoudig. Daarnaast komt ook naar voren dat inkoop afhangt van wie je tegenover je hebt zitten en of deze ambtenaar de meerwaarde ziet van de producten of diensten van de sociale onderneming. Van enkele gemeenten hoorden we dat het ook binnen de inkoopregels goed mogelijk is om in te kopen bij sociale ondernemingen, zonder dat hierover expliciet iets is opgenomen. Veel gemeenten kennen een onderhandse aanbestedingsgrens van € 25.000,- of € 50.000,-. Voor kleine of startende sociale ondernemingen is een aankoop voor dit bedrag vaak al heel belangrijk en geeft het kansen om zich verder te ontwikkelen of door te groeien.”

In de P+ Special ‘Gezocht: overheidswerk’ staan ook praktijkvoorbeelden, onder andere van een sociale onderneming die succesvol grote Europese aanbestedingstrajecten wint: Breedweer.

Wethouder Willemien Vreugdenhil van Ede en voorzitter van de pijler economie en werk van stedennetwerk G40 reageerde op het onderzoek, door te verwijzen naar een pas vernieuwde Roadmap die is ontwikkeld om de relaties te verbeteren. "Uit onderzoek van PwC, maar ook uit eerdere onderzoeken blijkt dat er in de samenwerking tussen gemeenten en sociale ondernemingen nog veel te winnen valt. Dat was een belangrijke reden om een Roadmap voor gemeenten op te stellen. We hebben dit gedaan met een werkgroep van steden die al actief was op het gebied van sociaal ondernemerschap. Ik noem het wel eens gekscherend het zelfkastijdingsboekje, we kunnen als gemeenten veel meer doen dan we nu doen. Het boekje is een hart onder de riem voor de voortrekkers op het gebied van sociaal ondernemerschap die er bij gemeenten ook zijn. In de Roadmap staat veel informatie voor gemeenten over sociaal ondernemerschap en de manier waarop gemeenten sociaal ondernemerschap kunnen stimuleren. Dat kan door integraal accountmanagement, inkoop en aanbesteding, en het stimuleren van het ecosysteem. De Roadmap biedt concrete voorbeelden uit de steden die al actief zijn met sociaal ondernemerschap.” 

Vreugendenhil erkent dat inkopers van de overheid de sociale ondernemingen niet zien. “De overheid besteedt nu vaak aan bij aan de overheid gelieerde bedrijven, sociale ondernemers krijgen zo geen eerlijke kans. Aan de andere kant; een echte sociaal ondernemer is niet afhankelijk van de overheid. Er liggen veel kansen in samenwerking met andere bedrijven.”

Download PwC rapport ‘Prille kansen: de samenwerking tussen sociale ondernemingen en gemeenten in Nederland’

Download P+ Special: Gezocht: overheidswerk

Download Roadmap G40 over sociale bedrijven