De Rotterdamse kunstenaar Ron van der Ende (1965) maakt een monument voor omgekomen scheepsslopers. Hij is begonnen aan een werk in sloophout waarin hij het karkas van de olietanker afbeeldt die in 2016 ontplofte. Er kwamen bij deze bedrijfsramp in Pakistan tientallen mensen om het leven.

De vergankelijkheid van ‘dingen’ is een vast thema in het oeuvre van Van der Ende. Op zijn werktafel ligt het ‘geraamte’ voor een werk dat het karkas van een tanker op het ‘sloopstrand’ Gadani in Pakistan toont. Het wrak haalde in 2016 de wereldpers, nadat het tijdens de ontmanteling explodeerde.

Bij dit ongeluk kwamen uiteindelijk 28 mensen om het leven. Het is een officieel getal. Volgens de scheepsslopers zijn er zeker 80 mensen gedood. 

"Situation is the worst of the worst"

Vakbonden protesteerden heftig tegen de gevaarlijke werkomstandigheden van de scheepsslopers, niet alleen de internationale vakbond IndustriALL, maar ook door FNV Mondiaal in Nederland. Er kwamen toezeggingen dat de omstandigheden zouden verbeteren, maar ook dit jaar, op 16 januari 2024, kwamen in de Gadani scheepssloperij weer twee mensen om het leven. Ze werden verpletterd door een zware ijzeren plaat tijdens het slopen van de bulkcarrier "Catherine Bright" bij Dewan Shipbreaking PVT Ltd. Een woordvoerder van IndustriALL: "The situation in the Gadani shipbreaking yard is the worst of the worst."


De keuze om aandacht te besteden aan deze misstand toont de maatschappelijk betrokkenheid van Van der Ende aan. Hij heeft ter voorbereiding niet alleen beeldresearch gedaan, maar ook het onderzoeksrapport naar de ramp opgezocht. “Ze hadden de tanker vooraf niet goed schoon gemaakt. Volgens een onderzoek werden veiligheidsprotocollen niet gerespecteerd, door de hoge werkdruk.” 

Waarschijnlijk is door de hitte gasvorming in ruimtes ontstaan. Dat is erg riskant, wanneer scheepsslopers een schip met snijbranders moeten ontmantelen. 

Ron van der Ende is een illusionist in sloophout. De kunstenaar tovert panelen van slechts enkele centimeters dikte om in voorstellingen met een ongekende ruimtelijke diepte. Het is alsof zijn auto’s op je af komen rijden. Boten, huizen en landschappen lijken minstens een meter uit de muur te steken. Van der Ende staat dan ook in de eregalerij van nationale en internationale kunstenaars die werken in hout op de website Wowwood.nl, een zustersite van P-plus.nl

Nog iets dunner zagen

Hoe zijn techniek werkt, is in dit beeld-in-wording goed te zien. Voor de roestige scheepsromp zocht hij bruin afgebladderde stukken sloophout. Maar hoe krijgt hij die dunne plankjes alsnog iets gebogen? Hoe voorkomt hij dat dit verweerde hout breekt, wanneer hij het vastspijkert op het heel licht gebogen houten geraamte? Ontnuchterend Rotterdams: “Door de stroken aan het uiteinde nog net iets dunner te zagen. En het niet te spijkeren, maar vast te lijmen.”

Een flink deel van zijn atelier aan de Industriestraat wordt in beslag genomen door een enorme verzameling aan oude verweerde deuren en andere stukken sloophout, in alle mogelijke kleuren afbladderende verf. Het is zijn schilderpalet. Van der Ende behoedt het hout niet alleen voor verbranding, maar creëert er een meerwaarde mee. De planken verzaagt hij tot een dikte van iets meer dan fineer, waarna de opbouw van het perspectief begint.

De kunstenaar maakt alweer vanaf het jaar 2000 zulke zogenaamde bas-reliëfs, oftewel laag-reliëfs. Het is een techniek die de Egyptenaren al gebruikten om hun verhalen mee te vertellen. Van der Ende geeft er een hedendaagse draai aan, door met zijn voorstellingen aan te sluiten op het streven naar een circulaire economie. Daarin bestaat afval niet meer, maar krijgen gebruikte grondstoffen een nieuwe bestemming, een nieuwe waarde.

Niet dikker dan 15 centimeter

De kunstenaar groeide op in het Westland. Zijn vader werkte op een timmerfabriek. Hierdoor maakte Van der Ende al vroeg kennis met het bewerken van hout. Hij volgde van 1984 tot 1988 de opleiding aan wat vandaag de Willem de Kooning Academie heet. 

Hij vertelt in zijn atelier hoe hij 1n 1996 begon met het maken van niet al te grote scheepsmodellen. Wars van enige poeha: “Ik had er veel succes mee, maar de onderwerpen die ik zo kon doen waren beperkt. Ik wilde graag auto’s maken maar dat was als volledig 3D-model lastig en het was veel werk. Door het plat te maken, werd er ineens heel veel mogelijk op een directe manier.” Het reliëf was een feit. Voortaan zouden zijn werken niet veel dikker zijn dan hooguit 15 centimeter.

Vier duikboten tegelijk verkocht

Hij slaagde vrijwel onmiddellijk in deze opzet. Een prachtige anekdote uit die periode, 1996 -1997: “Ik had zo een serie duikboten gemaakt, die op de KunstRAI hingen. Een grote kunstverzamelaar kwam langs, de huidige eigenaar van museum Voorlinden in Wassenaar. Die keek ernaar en zei: ‘Ik wil er vier kopen, maar ik betaal er maar drie…’ Hebben we gedaan. Tegen zo’n verzamelaar zeg je nu eenmaal geen nee, want dan komt hij nooit meer terug.”

Zijn techniek ontwikkelde zich razendsnel. In een serie van oude sloopauto’s (2000-2001) piekte zijn verbeeldingskracht. Aan de muur kwamen oude Amerikaanse sleeën te hangen, in verschillende stadia van ontbinding. Van der Ende ging zelfs nog een stap verder. In de glanzende lak en ramen van een prachtige Citroen DS 1 weerspiegelde hij ook de omgeving van deze ‘Snoek’. Het werd zinsbegoochelende kunstvorm. 

Grappig is dat Van der Ende en Piet Hein Eek (1967) vrijwel gelijk met sloophout begonnen te werken. Over zijn leeftijdsgenoot, die als afstudeerproject aan de Design Academy in Eindhoven in 1990 een serie ‘sloopkasten’ presenteerde: “Ik zag zijn sloophoutkasten voor het eerst op de KunstRai in 1994. Ik was daar toen met Galerie Delta. Mijn kunstenaarscollectief Expo HenK had daar een zeven meter hoog ‘Pippi Langkous-huis’ op poten gebouwd. Geïmproviseerd van stellingkasten en sloophout: het staat inmiddels al 30 jaar in Beeldentuin Clingenbosch bij Museum Voorlinden en is nog steeds toegankelijk voor het publiek.”

Meer over Ron van der Ende en andere houtkunstenaars lezen en meer fotografie op de website van Wowwood.nl

Tekst Jan Bom