Er is dwang nodig, wetten, regels. Dat heeft ons twintig jaar aan duurzaam ondernemen wel geleerd. Dat zegt hoogleraar bedrijfsethiek Ronald Jeurissen van de Nyenrode Business Universiteit. 

Jeurissen stelt in de P+ Special ‘Natuurbehoud afdwingen’ dat niets zo goed de samenleving kan bundelen als liefde voor de natuur, voor ‘Moeder Aarde’. 

Maar anders dan met de ‘vrijwilligheid’ die het maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) sinds de aanvang kenmerkt, moet de overheid hier wel dwingend in zijn. Jeurissen: “Wanneer je met z’n allen een vrijwillige verplichting voelt, dan moet je dat niet meer vrijblijvend houden. Die verplichting moet je afdwingen.”

Levert MVO dan onvoldoende duurzame vooruitgang op?
Jeurissen: “Dat geldt zeker voor het denken in convenanten. Dat is mislukt. Dat durf ik best wel te zeggen. Omdat men naïef was ten aanzien van de vereiste organisatorische aanpak. Het is niet zo dat bedrijven zomaar spontaan en vrijwillig gaan nadenken over radicale duurzame koerswijzigingen in hun productie en in hun dienstverlening. Zo zitten bedrijven niet in elkaar. Dus er moet een crisis zijn. Of beter gezegd: een duidelijke maatschappelijke opdracht: we gaan dit doen en binnen die kaders kun je werken.”

Maar wie geeft die opdracht dan? 
“De overheid zou dat moeten doen. Maar die doet het niet. De politiek is verdeeld. Dat is het probleem van een democratie. Dat het parlement niet meer doet dan wat het Franse werkwoord parler zegt: praten, in de hoop op een redelijke consensus.”

Jeurissen stelt in P+: “De zwakte van een liberale markteconomieën is tegelijkertijd dat het heel moeilijk is om, als het een keer echt moet, een belangrijke gezamenlijke actie te coördineren. Ons milieuprobleem dringt ons dat wel op.”

"De patstelling waarin we nu zitten"

“Het oude liberale antwoord was altijd: je moet je verantwoordelijkheid nemen. Lange tijd was dat ook het uitgangspunt van MVO. Dat waren individuele ondernemers die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid namen. Nogal Amerikaans gedacht, eigenlijk. Het huidige inzicht is dat moet worden teruggegrepen op een sturende overheid. Die rol is nu onvoldoende. Dat is de patstelling waarin we nu zitten. Maar ik denk ook dat de wal het schip gaat keren. Dat moment gaat komen en het wordt een kritisch moment in onze samenleving. Ik hoop dat de liberaal-democratische politiek dit gaat overleven. Zoals ik de EU zie functioneren, heb ik daar wel vertrouwen in, ook al lukt het misschien niet in alle Europese landen. In Brussel regeert nog steeds een krachtige liberaal-democratische bureaucratie.”

"Dan kan een burgeroorlog ontstaan"

De bedrijfsethicus heeft een waarschuwing in petto: “Ik ben daarom ook bang dat wanneer deze ambitie niet slaagt, landen stuurloos kunnen worden. Mensen zullen zich wanhopig of verongelijkt gaan afkeren van de overheid en deze niet meer vertrouwen. Zo van: ‘Wij horen er niet meer bij’. Dan kan een samenleving uit elkaar vallen. Dan kan er heel goed een burgeroorlog ontstaan, of iets wat daarop lijkt. Geen enkele samenleving is daar ooit helemaal immuun voor gebleken, historisch gezien. Zie de enorme economische én culturele tweedeling in Amerika. In Iran zie je het ook. Je zag het in de Noord-Afrikaanse landen tijdens de Arabische lente. Het zijn zeldzame momenten dat er in een land werkelijk een grote eensgezindheid is. Wijzelf kwamen in Nederland na de Tweede Wereldoorlog in een periode van vrij grote politieke eenheid, door die grote ramp die ons allen was overkomen. Het bewustwordingseffect daarvan is langzaam uitgedoofd.”